Talenrijk @ home

Inleiding

Steeds meer kinderen in de Antwerpse kleuterklassen spreken vandaag de dag meer dan een taal. Voor deze kinderen is het cruciaal dat zij zowel in hun moedertaal als in het Nederlands een rijk en gevarieerd taalaanbod krijgen. Leerkrachten en ouders spelen hierin een belangrijke rol.

Doel

Met de steun van het Impulsfonds voor Migrantenbeleid wil Talenrijk @ home de kennis, vaardigheden en positieve attitude over meertaligheid vergroten bij zowel ouders als leerkrachten. Een begeleidingsprogramma voor kleuterleerkrachten en ouders wil via talensensibilisering de basisvoorwaarden voor een meertalige taalontwikkeling trainen en de ouderbetrokkenheid verhogen.

Waarom?

Een cruciale uitdaging in onze multiculturele samenleving is de combinatie van de toenemende meertalige context en de ontwikkeling van een kwaliteitsvolle Nederlandse taalbeheersing. Onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal is een van de grote struikelblokken in het onderwijs (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2010-2011). Een goede taalontwikkeling, zowel van het Nederlands als van de thuistaal, is dus essentieel. De basisvoorwaarden om tot een goede taalontwikkeling te komen, zijn echter vaak niet aanwezig.

Heel wat meertalige kleuters missen een stevige basiskennis van hun thuistaal/thuistalen. Het belang hiervan wordt vaak onderschat. Nochtans is deze basis cruciaal voor een goede taalontwikkeling, ook in andere talen. Ouders stellen zich veel vragen bij de meertalige opvoeding. Ze weten vaak niet in welke taal ze het best praten tegen hun kind en hoe ze de taal van hun kind moeten stimuleren. Wanneer hun kind een tweede taal leert, wordt deze tweede taal soms dominant ten nadele van de thuistaal. Een blijvend rijk taalaanbod in de thuistaal is belangrijk om andere talen vlot te leren.

Meertalige kleuters krijgen doorgaans ook een te beperkt of te weinig aangepast taalaanbod in het Nederlands, met een zwakkere taalvaardigheid in deze taal tot gevolg. Veel leerkrachten hebben nog te weinig voorkennis over meertaligheid en missen vaardigheden om hun Nederlands taalaanbod specifiek te richten op anderstalige kleuters. Die kennis is cruciaal om de taalontwikkeling te stimuleren.

Actieve betrokkenheid van de ouders in het schoolse leren is essentieel, zeker voor meertalige kinderen. Een aanbod in de thuistaal over schoolse thema's is de basis om de taalvaardigheid van de kleuters in de thuistaal te versterken. In het onderwijs blijkt het echter zeer moeilijk om anderstalige ouders te betrekken omwille van de taalbarrière, de angst voor een negatieve houding ten opzichte van de thuistaal/-talen, culturele verschillen, etc.

Over een meertalige opvoeding leven in onze maatschappij nog veel misvattingen (Clycq, Timmerman, Lodewyckx, Vandenbroucke et al., 2012). Hierdoor kunnen zowel leerkrachten als ouders een negatieve houding en te weinig openheid ontwikkelen ten opzichte van andere talen en culturen. Een belangrijke voorwaarde voor een goede taalontwikkeling in een taal is een positieve houding ten opzichte van deze taal van jongs af aan en motivatie/nood om deze taal te leren (o.a. Bultynck & Sierens, 2008; Clycq et al., 2012).

Te veel kansarme en allochtone kinderen worden onterecht doorverwezen naar het buitengewoon onderwijs (Vandenbroucke, Opening Zuidschool - Diversiteit: buitengewoon onderwijs d.d. 08.10.2007). De taalachterstand wordt hierbij als een van de hoofdredenen aangehaald (Kinderrechtencoalitie Vlaanderen vzw, 2008). De grote doorstroom van meertaligen naar het buitengewoon onderwijs is discriminerend en hypothekeert hun opleidingskansen. Bovendien betekent dit een grote kost voor de maatschappij.

Er gaan steeds meer stemmen op om te werken aan talensensibilisering in de klas, waarmee al succesvolle ervaring is opgedaan in Europese projecten (o.a. Bernaus, Furlong, Jonckheere & Kervran, 2011). Talensensibilisering (o.a. Frijns & Sierens, 2011; Jonckheere, 2011) betekent op een positieve, speelse en gestructureerde manier in contact komen met taaldiversiteit zonder de andere talen ook effectief aan te leren. Het constructief en preventief omgaan met taaldiversiteit creëert meer openheid en leermotivatie voor andere talen bij álle leerlingen (Castilla, Pérez-Leroux, & Restrepo, 2009; Verhoeven, 2007), het versterkt het taalbewustzijn en zorgt voor een betere interculturele verstandhouding in de klas.

Talenrijk @ home speelt hierop in door het ontwikkelen van begeleidingsprogramma’s, die werken aan talensensibilisering, voor zowel ouders als kleuterleerkrachten. Deze begeleidingsprogramma's trainen de basisvaardigheden voor een goede meertalige taalontwikkeling en vergroten zo het taalgevoel van meertalige kleuters. Zo wordt hun onderwijspositie versterkt en vergroten hun opleidingskansen.

Verloop van het project

Fase 1: Ontwikkelen begeleidingsprogramma’s voor ouders en leerkrachten

Het project start met de analyse van een behoefteonderzoek bij kleuterleerkrachten en ouders, overleg met partners en een grondige literatuurstudie over talensensibilisering bij kleuters. Hierna worden de specifieke begeleidingsprogramma’s uitgewerkt.

Fase 2: Implementatie van de begeleidingsprogramma’s

Het begeleidingsprogramma voor kleuterleerkrachten en het begeleidingsprogramma voor ouders worden uitgevoerd in 5 Antwerpse kleuterscholen.

Fase 3: Evaluatie

De kennis, vaardigheden en attitude van kleuterleerkrachten en ouders t.o.v. meertaligheid worden geëvalueerd. 

Fase 4: Finaliseren

Het begeleidingsprogramma Talenrijk @ home wordt verspreid naar ouders en leerkrachten via integratie in het begeleidings- en vormingsaanbod van Code, integratie in de Vlaamse opleidingen kleuteronderwijs en publicaties in tijdschriften.

Projectteam

dr. Ellen Vandewalle (logopedist/projectleider) – ellen.vandewalle@thomasmore.be

dr. Heleen Leysen (logopedist/projectleider ad interim) - heleen.leysen@thomasmore.be

Eline Liekens (logopedist/verantwoordelijke ouderbegeleiding) – eline.liekens@thomasmore.be

Liesbeth Huybens (orthopedagoog/verantwoordelijke leerkrachtenbegeleiding) – liesbeth.huybens@thomasmore.be

Eline Van Kerckhove (logopedist/projectmedewerker) - eline.vankerckhove@thomasmore.be

Jolien Delcourte (logopedist/projectmedewerker)

Samenwerking

De uitwerking van dit project loopt in samenwerking met De Schoolbrug Antwerpen, de lerarenopleiding kleuteronderwijs van de Thomas More Hogeschool Mechelen, het Centraal Katholiek Schoolcomité Antwerpen, de Unie van Turkse Verenigingen, het Stedelijk Onderwijsnet, de Opvoedingswinkel Antwerpen, GO!Ouders en het Regionaal Integratiecentrum Foyer. 

Referenties

Bernaus, M., Andrade, A.I., Kervran, M., Murkowska, A., & Trujillo Sáez, F. (Eds.) (2007). Plurilingual and pluricultural awareness in language teacher education. A training kit. Strasbourg: Council of Europe Publishing.

Bernaus, M., Furlong, A., Jonckheere, S., & Kervran M. (Eds.) (2011). Plurilingualism and pluriculturalism in content-based teaching. A training kit. Strasbourg: Council of Europe Publishing.

Bultynck, K., & Sierens, S. (2008). Vooronderzoek m.b.t. de plaats van thuistalen van allochtone kinderen binnen onderwijs en opvang in vier scholen van het project ‘thuistaal op school’. Leuven/Gent:  KU Leuven/U Gent, Leuven/Gent.

Castilla, A.P., Restrepo, M.A., & Pérez-Leroux, A.T. (2009). Individual differences and language interdependence: a study of sequential bilingual development in Spanish-English preschool children. International Journal of Bilingual Education and Bilingualism, 12(5), 565-580.

Clycq, N., Timmerman, C., Lodewyckx, I., & Vandenbroucke, A. et al. (2012). Project Oprit 14 ‘Naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen’. Geraadpleegd via http://www.oprit14.be/sites/oprit14.drupalgardens.com/files/Persnota%20Oprit%2014.pdf.

Corluy, J. (2012). Onderzoek naar de visie op meertaligheid in Groot-Antwerpen. Enquêteonderzoek bij kleuterleerkrachten. Masterproef in de logopedie en audiologie.

Devlieger, M., Frijns, C., Sierens, S., & Van Gorp, K. (2012). Is die taal van ver of van hier? Wegwijs in talensensibilisering van kleuters tot adolescenten. Leuven: Acco.

Foyer (2012). TaalGEZINd. Handleiding ter ondersteuning van oudersessies rond meertalig opvoeden. Regionaal Integratiecentrum Foyer. Brussel.

Frijns, C., & Sierens, S. (2011). ’t Is goe, juf, die spreekt mijn taal! Wetenschappelijk rapport over talensensibilisering in de Vlaamse onderwijscontext. Leuven & Gent: CTO, KU Leuven; School of Education, Associatie KU Leuven; SDL, U Gent.

Jonckheere, S. (19-03-2013). Talensensibilisering. Op een positieve manier omgaan met taaldiversiteit in de klas. Vorming Regionaal Integratiecentrum Foyer.

Jonckheere, S. (2011). Talensensibilisering in het basisonderwijs: Op een positieve manier omgaan met talen in de klas. Tijdschrift Taal, 2(3), 34-41.

Laevers, F., Daems, M., De Bruyckere, G., Declercq, B., Moons, J., Silkens, K., Snoeck, G., & Van Kessel, M. (2005). ZIKO: zelfevaluatie-instrument voor welbevinden en betrokkenheid van kinderen in de opvang. Leuven: Expertisecentrum Ervaringsgericht Onderwijs KULeuven & Kind en Gezin.

Smet, P. (22-07-2011). Talennota: Samen taalgrenzen verleggen. Geraadpleegd via www.ond.vlaanderen.be.

Van den Branden, K. (2010). Handboek taalbeleid basisonderwijs. Leuven: Acco.

Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Statistisch jaarboek van het Vlaams Onderwijs – schooljaar 2010-2011. Geraadpleegd via http://www.ond.vlaanderen.be/onderwijsstatistieken/publicaties-ned.htm.